Op zaterdag 28 januari 2023 verwelkomden we kardinaal De Kesel in Kortrijk Mgr. De Kesel kwam er spreken op uitnodiging van De Zindering vzw en van de pastorale eenheid OLV van Groeninge. We leerden een zeer bescheiden maar ook scherp analyserende bisschop kennen. Een bisschop die deze inzichten vertaalt in heldere standpunten. Maar ook een bisschop die eerlijk zegt dat de kerk nog zoekende is naar wat de Geest van haar vraagt in de seculiere maatschappij en dus erkent wat hij niet weet. Een verslagje …
Hoe kijkt de kardinaal naar wat was ?
De kardinaal is een bevoorrechte getuige die de kerk en de samenleving razendsnel en ingrijpend zag veranderen. Zijn jaren in het beleid van een bisdom waren echt niet de gemakkelijkste: het misbruikschandaal zinderde na in Brugge, er waren steeds meer lege plaatsen in de kerken, een zware Coronacrisis, een zeer sterk geseculariseerde samenleving, een groot personeelsprobleem om zowel gewijden, vrijwilligers als professionele medewerkers aan te trekken.
De bisschop vertelde over de worsteling om met die crisissen om te gaan en er een pastoraal antwoord op te geven. Luisteren naar wat mensen beleefd hebben en wat dit ook nu nog met hen doet, was voor hem het allerbelangrijkste. Alle pedofilieslachtoffers die het wensten, ontving hij persoonlijk. Het maakt wel degelijk verschil maakt als mensen echt beluisterd worden, als hun verhaal meetelt. De bisschop stimuleerde intensief de ommekeer van een belerende en normatieve kerk naar een kerk die nabij is bij wat mensen overkomt, hun ervaringen ernstig neemt en met hen zoekt wat het evangelie in hun levenssituatie kan betekenen.
Maar ook een open samenwerking onder meer met de politiek en de parlementaire commissie was en is bijzonder kostbaar. Respect, openheid en een goede verstandhouding met allerlei buitenkerkelijke partners is een nieuwe uitdaging voor de kerk. Dat de kerk in de Coronacrisis loyaal meewerkte met het overheidsbeleid, is daar ook een voorbeeld van. De kerk zal zich moeten heruitvinden in het besef dat de kerk niet langer de samenleving vorm geeft.
In de lente van 2020 kreeg de kardinaal te horen dat hij aan kanker leed. Zoals voor alle mensen met een zware chronische ziekte was er ook voor hem een leven voor en een leven na de diagnose. Het leidde tot een herontdekking en waardering voor alledaagse vanzelfsprekendheden : kunnen eten, kunnen opstaan en aan de dag beginnen. Het dagelijkse getijdengebed met de psalmen en de ervaring van verlatenheid, angst én vertrouwen op God gingen op een nieuwe manier spreken.
Hoe kijkt de kardinaal naar de kerk van nu
De verandering tussen 1972 en 2023 zowel in de kerk als in de samenleving was onvoorstelbaar ingrijpend. Paus Franciscus typeert de periode waarin we nu leven als een verandering van tijdperk. We leven niet zozeer met veranderingen maar we leven gewoon in een andere tijd. Het is dan ook helemaal niet juist om de huidige problemen waar de kerk mee wortelt, te zien in termen van “schuld”. Het christendom houdt niet op te bestaan maar moet wel een plaats zoeken in die nieuwe tijd.
Zo ontdekken we nieuwe opdrachten: de kerkgebouwen zijn niet langer enkel plaatsen waar christenen eucharistie vieren maar ze zijn stilteplekken in de stad, plaatsen waar iedereen welkom is zonder dat men vraagt wat je komt doen, plekken van kunst en van cultuur. Christenen hebben de opdracht om tussen mensen en in de maatschappij aanwezig te zijn en te getuigen van het evangelie door wat ze zijn en door wat ze doen. En dat met een heel groot respect voor de ander en zijn
ervaringen, in dialoog met de cultuur van vandaag. De geest van God werkt, ook in een seculiere wereld. De kerk mag hiervan getuigen, ze is aanwezig, ze is betrokken en ze leeft en werkt mee. Dit betekent helemaal niet dat de kerk alle aspecten uit die wereld en moderne cultuur klakkeloos onderschrijft. Ze heeft een eigen mening en stelt vragen bij vanzelfsprekendheden die mensen bedreigen in hun waardigheid. Maar ze mag geenszins de moderne cultuur a priori veroordelen.
Hoe kijkt de kardinaal naar de toekomst ?
We kennen de toekomst niet, ook de kardinaal niet … Waar kunnen we dan naar uitzien ? De kardinaal vertelde het oude verhaal uit de bijbel over de exodus van het Joodse volk uit Egypte. Ze trokken weg uit Egypte waar ze niet tot hun recht kwamen. Ze dwaalden vervolgens 40 jaar door de woestijn, helemaal niet de rechte weg van Egypte naar Israël. Zij wisten niet waar en wanneer ze hun einddoel zouden bereiken. Maar in die woestijn ontdekten ze hun geloof. Het was een “onderscheidingsproces” tussen wat echt was en wat onecht bleek. Ook wij maken die woestijntocht mee, en die duurt lang ! De kardinaal ziet op vele plaatsen tekenen van vernieuwing maar is ook pijnlijk eerlijk. We zijn zeker nog niet aan het einde van de woestijntocht. Ook wij gaan nog volop doorheen dat “onderscheidingsproces”.
Onderscheiden waar het op aankomt, is meteen ook de kern van het “synodale proces”. Dit is dus geen methode van besluitvorming, geen participatief inspraakmoment, geen managementtechniek, geen proces dat besloten wordt met een meerderheidsstemming. Het is de essentie van kerk-zijn.
Natuurlijk zou het goed zijn dat de synode eind 2023 en begin 2024 over een aantal zaken duidelijkheid geeft : vrouwen in kerkelijke ambten en leiding geven, gehuwde mannen, een breder draagvlak voor de gezagsuitoefening binnen kerkstructuren. Zonder gedegen conclusies zou de ontgoocheling van vele (Europese) christenen opnieuw bijzonder groot zijn. Maar op al die terreinen beweegt ook nu al veel, soms onder de oppervlakte maar onmiskenbaar.
Maar tegelijk moeten we ons ervan bewust zijn dat de synodale weg meer is. We hebben als christenen de wereld veel te geven. Maar we kunnen van diezelfde wereld en cultuur ook veel krijgen. Christenen moeten niet in oppositie leven met de cultuur. We moeten zoals Johannes XXIII zei “de tekenen van de tijd verstaan”. De dialoog met de wereld helpt ons te herontdekken wat het evangelie van ons vraagt en te onderscheiden. Zo is de encycliek van de paus “fratelli tutti” zeker ook schatplichtig aan de kijk op mensenrechten van de Verlichting.
Synodaal kerk zijn is luisterend aanwezig zijn bij mensen, zonder vooroordelen. De kerk moet bijzonder hartelijk en warm mensen onthalen die naar haar toekomen met om het even welke vraag. Deze mensen moeten ervaren dat ze beluisterd worden, zonder dat de kerk hen iets probeert te verkopen. Wij hebben niets te verkopen maar wel van alles te vertellen. Allerlei schitterende structurele hervormingen hebben geen betekenis als ze niet wortelen in die authentieke openheid en warme zorg voor mensen. De bisschop noemt dat “la pastorale de la bonté”.